تجدیدپذیرها؛ تنها راه برون‌رفت از بحران خاموشی
تا یک دهه پیش موضوع انرژی‌های تجدیدپذیر به عنوان یک ضرورت تلقی نمی‌شد و صرفا تحقیقات آکادمیک را به ذهن‌ها متبادر می‌کرد چون این دیدگاه که ما برخلاف بسیاری از کشورها از منابع عظیم نفت و گاز برخورداریم، روی همه باورها سایه افکنده بود اما گذر زمان نشان داد که صرف ذخایر انرژی به هیچ عنوان تضمینی برای تامین انرژی نیست؛ کما اینکه بر اساس سند تولید و مصرف گاز طبیعی در افق ۱۴۲۰ در صورت ساخت نیروگاه حرارتی، اصولا گازی برای تخصیص به این نیروگاه‌ها وجود ندارد؛ بنابراین قوانین لازم و مشوق‌هایی برای احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر در نظر گرفته شد و استفاده از انرژی‌های پاک برای تولید برق توسط سرمایه‌گذاران در دستور کار قرار گرفت اما به دلیل عمل نکردن دولت به تعهدات قانونی از جمله اجرا نشدن قوانین حمایتی از جمله ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید و ماده ۶۱ قانون اصلاح الگوی مصرف، سرمایه‌گذاری در این حوزه با رکود شدید مواجه شد تا شاهد سهم بسیار اندک تجدیدپذیرها از تولید برق باشیم و امروز در حالی صحبت از پیک تابستان ۱۴۰۲ می‌کنیم که به طور حتم دولت همچنان برای جلوگیری از خاموشی بخش خانگی، برق صنایع را محدود و قطع می‌کند.
حال باید پرسید در این شرایط چه راهکاری پیش روی صنایع قرار دارد؟! کارشناسان معتقدند تنها گزینه موجود برای رفع مساله راه‌اندازی نیروگاه‌های تجدیدپذیر توسط صنایع است؛ در واقع با توجه به اینکه نیروگاه‌های بادی و خورشیدی بیشترین بازدهی را در فصل تابستان و ساعات پیک مصرف برق دارند، می‌توانند ضمن رفع دغدغه خودشان، سهم عمده‌ای در رفع ناترازی تولید و مصرف برق ایفا کنند. البته این مهم در صورتی محقق می‌شود که دولت و نهادهای تصمیم‌گیر در پیک مصرف، تامین برق صنایعی را که نیروگاه تجدیدپذیر احداث کرده‌اند، تضمین کند.
در همین خصوص دبیر انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر معتقد است: بیشترین محدودیت شبکه برق در پیک تابستان اتفاق می‌افتد و این دوره اختلاف مصرف بسیار بالایی با سایر ماه‌های سال دارد؛ از طرفی در پیک مصرف از ساعت ۱۲ ظهر تا ۹ شب شاهد بیشترین میزان مصرف هستیم و سایر ساعات از فشار شبکه بسیار کاسته می‌شود و جالب اینجاست که نیروگاه‌های خورشیدی از ۷ صبح تا ۷ شب و نیروگاه‌های بادی در اغلب مناطق از ۱۰ صبح تا ۱۰ شب بیشترین تولید را دارند. بر این اساس چنانچه صنایع بتوانند با ایجاد نیروگاه‌های تجدیدپذیر برق مورد نیازشان را در این ساعت‌ها تامین کنند، در سایر ساعات شبانه‌روز مشکلی نخواهند داشت.
دبیر انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر می‌گوید: صنایع برای احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر همواره دچار تردید هستند که آیا در زمان پیک مصرف تابستان اجازه استفاده از برق تولیدی خودشان را دارند یا باید کارخانه را تعطیل و برق را تحویل شبکه بدهند؟! در این میان اگر‌چه وزارت نیرو با برقرار بودن برق این گروه از صنایع در پیک تابستان موافقت کرده اما واقعیت این است که تصمیمات این‌چنینی توسط نهادهای بالا‌دست مانند شورای عالی امنیت ملی اتخاذ می‌شود؛ خواسته ما از حاکمیت این است که اگر تعهد و قولی به صنایع داده می‌شود، به آن عمل شود و اگر غیر از این اتفاق بیفتد، آخرین امید برای جلوگیری از خاموشی در پیک مصرف هم از بین می‌رود. در این راستا محمدامین زنگنه، دبیر انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر به واکاوی مشکلات و چالش‌های توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر پرداخته است.
سال گذشته دولت برای جلوگیری از خاموشی در بخش خانگی، محدودیت‌ها را به صنایع منتقل کرد که البته عواقب این تصمیم به شکل کاهش تولید و افزایش تورم کالاها بر جامعه اثر‌گذار بود. با توجه به اینکه بر اساس شنیده‌ها تابستان امسال دو درجه گرمای هوا نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش می‌یابد، شما چه پیش‌بینی از پیک مصرف تابستان دارید؟ آیا دولت می‌تواند کماکان سیاست سال گذشته را ادامه دهد؟
در صنعت برق با یک ناترازی ۱۰هزار مگاواتی مواجه هستیم و از طرفی به طور طبیعی هر ساله در دوران پیک، میزان مصرف ۵درصد نسبت به سال گذشته افزایش می‌یابد. از سوی دیگر بر اساس آمارها در سال ۱۴۰۱ تا آغاز دوران پیک مصرف حدود ۴۵۰۰ مگاوات برق وارد مدار می‌شود که این میزان صرفا می‌تواند افزایش ۵ درصدی مصرف سالانه را پوشش دهد و ناترازی به قوت خودش باقی می‌ماند؛ بنابراین خاموشی‌ها در تابستان امسال هم قابل پیش‌بینی است.
نکته دیگر اینکه سرمایه‌گذاری در حوزه ساخت نیروگاه‌ها با چالش‌های جدی مواجه است؛ در واقع بانک‌ها حاضر به پرداخت تسهیلات کلان به صنعت نیروگاهی نیستند و صندوق توسعه ملی هم با توجه به مشکلاتی که با طرح‌های نیروگاهی گذشته برای وصول مطالبات دارد، هنور حاضر به همکاری نشده و تامین مالی خارجی هم که به دلیل تحریم‌ها به یک رویا شبیه است؛ بنابراین ساخت یک نیروگاه ۱۰۰۰ مگاواتی در کشور ما با توجه به شرایط کنونی و محدودیت‌ها حداقل چهار سال زمان نیاز دارد و این به آن معناست که حداقل تا چهار سال آینده این ناترازی در بخش برق ادامه دارد.
قطعا صنایع با توجه به اولویت بخش خانگی باید منتظر اعمال محدودیت‌های سنگین در تابستان و آسیب‌های بزرگ باشند. انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر چه پیشنهادی برای صنایع دارد؟
چنانچه به سند تراز تولید و مصرف گاز طبیعی در افق ۱۴۲۰ گاز مراجعه کنیم، می‌بینیم که گاز جدیدی برای تخصیص به بخش نیروگاه‌ها با توجه به شرایط تحریم و نیاز به سرمایه‌گذاری بالا وجود ندارد و امروز برای تامین گاز در زمستان برای بخش خانگی هم دچار مشکل هستیم. بنابراین با توجه به اینکه خشکسالی‌ها ساخت نیروگاه‌های آبی را با ریسک بالا مواجه کرده است، راهکار این است که صنایع به سمت نیروگاه‌های بادی و خورشیدی بروند چرا که بیشترین میزان تولید را در فصل تابستان و پیک مصرف دارند.
از طرف دیگر، سال گذشته قانون جهش تولید دانش‌بنیان تصویب و ابلاغ شد که ماده ۱۶ آن صنایع را مکلف کرده که در سال اول یک درصد و ظرف ۵ سال ۵درصد کل برق مورد نیاز را از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر تامین کنند؛ قانون‌گذار برای تحقق این امر سه راه پیش روی صنایع قرار داده است؛ راه‌حل اول احداث نیروگاه توسط خود صنایع است. راه دوم خرید برق از نیروگاه‌های تجدیدپذیر طی قراردادهای دوجانبه و راه آخر خرید برق عرضه‌شده تجدیدپذیرها در بورس انرژی است. چنانچه هیچ‌کدام از این سه راهکار از سوی صنایع اتخاذ نشود، مقدار برق مشمول این قانون، به نرخ متوسط خرید تضمینی برای صنایع محاسبه می‌شود که سال گذشته هر کیلووات ساعت ۲۵۰۰ تومان بود که نسبت به سه روش مذکور هزینه بالاتری به آنها تحمیل می‌کند.
البته چالش‌هایی مانند فراهم نبودن امکان تولید انرژی در شب توسط نیروگاه‌های خورشیدی یا نبود باد از طرف برخی از کارشناسان مطرح می‌شود.
بیشترین محدودیت شبکه برق در پیک تابستان اتفاق می‌افتد و این دوره اختلاف مصرف بسیار بالایی با سایر ماه‌های سال دارد؛ از طرفی در پیک مصرف از ساعت ۱۲ ظهر تا ۹ شب شاهد بیشترین میزان مصرف هستیم و سایر ساعات از فشار شبکه بسیار کاسته می‌شود و جالب اینجاست که نیروگاه‌های خورشیدی از ۷ صبح تا ۷ شب و نیروگاه‌های بادی در اغلب مناطق از ۱۰ صبح تا ۱۰ شب بیشترین تولید را دارند. بر این اساس چنانچه صنایع بتوانند با ایجاد نیروگاه‌های تجدیدپذیر برق مورد نیازشان را در این ساعت‌ها تامین کنند، در سایر ساعات شبانه‌روز مشکلی نخواهند داشت.
آیا تجربه یا آماری از میزان راه‌اندازی نیروگاه تجدیدپذیر توسط صنایع دارید؟
برخی مجموعه‌هایی مانند چادر‌ملو و گل‌گهر طی قراردادهای خرید تضمینی با وزارت نیرو وارد تولید برق شده‌اند اما اخیرا با موافقت‌نامه وزارت صمت و وزارت نیرو در مورد ایجاد نیروگاه‌های تجدیدپذیر توسط صنایع، برخی از مجموعه‌ها از این موضوع استقبال کرده‌اند که از این جمله می‌توان به برنامه احداث ۶۰۰ مگاوات نیروگاه خورشیدی توسط فولاد مبارکه یا مناقصه ۲۵ مگاواتی شرکت ملی مس اشاره کرد.
با وجود این صنایع متوسط و کوچک توان مالی لازم را ندارند و احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر برای این صنایع امکان‌پذیر نیست، دولت باید برنامه ویژه‌ای برای این گروه در نظر بگیرد؛ ضمن اینکه به‌رغم احداث و بهره‌برداری ساده‌تر تجدیدپذیرها نسبت به نیروگاه‌های حرارتی، نیازمند تخصص است و به همین خاطر بهتر است این صنایع متوسط و کوچک به شکل مستقیم به احداث نیروگاه ورود نکنند و با سرمایه‌گذاران فعالی که از دانش و تجربه لازم برخوردارند، به صورت مدل‌های قراردادی و شراکتی همکاری کنند تا زمینه اصلی فعالیت‌شان به حاشیه کشیده نشود. علاوه بر این «ساتبا» در حال تدوین راهکاری به نام شهرک‌های خورشیدی است که زمین‌های دارای پتانسیل را قطعه‌بندی کند و در اختیار صنایع یا شهرک‌های صنعتی برای احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر قرار می‌دهد؛ معتقدم به جای اقدام جداگانه، شهرک‌های صنعتی باید شرکت سهامی تشکیل بدهند که هر کدام به اندازه نیاز سرمایه‌گذاری کنند و یک سرمایه‌گذار تجدیدپذیر را هم به عنوان متولی احداث و بهره‌برداری در کنار خودشان داشته باشند.
نیروگاه‌های تجدیدپذیر هم اکنون با چه چالش‌هایی مواجه هستند؟
موضوع اختصاص سوخت صرفه‌جویی‌شده به تجدیدپذیرها باید هر ساله در بودجه سنواتی پیش‌بینی و توسط سازمان برنامه تخصیص داده شود اما سال‌هاست که این حق قانونی با چالش‌های مختلفی مواجه می‌شود؛ نهایتا در سال گذشته با پیگیری از مجلس و نهادهای دولتی موفق شدیم که معادل سوخت صرفه‌جویی‌شده سال ۱۴۰۰نیروگاه‌ها را دریافت کنیم. اما برای سال ۱۴۰۱ با وجود اینکه در قانون بودجه ۳هزار میلیارد تومان برای تجدیدپذیرها تعیین شده بود، حتی یک ریال تخصیص پیدا نکرد.
این بودجه در حالی از طرف سازمان برنامه تخصیص داده نمی‌شود که این سازمان مصوبه‌ای به وزارت نیرو ابلاغ کرده که با استفاده از ظرفیت‌های ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید و سوخت صرفه‌جویی‌شده مناقصه احداث نیروگاه خورشیدی برگزار کند و این سیگنال متناقضی به تجدیدپذیرها ارسال می‌کند؛ حداقل انتظار این بود که در سال ۱۴۰۱ که این مصوبه را ابلاغ کرده‌اند، مطالبات تجدیدپذیرها را برای ترغیب به حضور در این مناقصه پرداخت می‌کردند.
چه درخواستی از نهادهای ذی‌ربط مانند سازمان برنامه، وزارت نیرو و… در راستای توسعه تولید برق تجدیدپذیرها توسط صنایع دارید؟
صنایع برای احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر همواره دچار تردید هستند که آیا در زمان پیک مصرف تابستان اجازه استفاده از برق تولیدی خودشان را دارند یا باید کارخانه را تعطیل و برق را تحویل شبکه بدهند؟! در این میان اگر چه وزارت نیرو با برقرار بودن برق این گروه از صنایع در پیک تابستان موافقت کرده اما واقعیت این است که تصمیمات این‌چنینی توسط نهادهای بالا‌دست مانند شورای عالی امنیت ملی اتخاذ می‌شود؛ خواسته ما از حاکمیت این است که اگر تعهد و قولی به صنایع داده می‌شود، به آن عمل شود و اگر غیر از این اتفاق بیفتد، آخرین امید برای جلوگیری از خاموشی در پیک مصرف هم از بین می‌رود.
منبع: دنیای اقتصاد